Petrol fiyatları nasıl belirleniyor?

Ekonomi, insanların sınırsız olan ihtiyaçlarının, tabiatta kıt olan kaynaklardan en iyi şekilde karşılanmasını inceleyen bir bilim dalıdır. İhtiyaç ise, insanda yokluk hissi uyandıran, karşılandıklarında haz ve mutluluk, karşılanmadıklarında yokluk, acı ve mutsuzluk kaynağı olan duygu ve düşüncelerdir. İnsanın yaşaması için gerekli olan yeme-içme, nefes alma, barınma ve korunma gibi her şey zorunlu olan ihtiyaçlardır. Diğerleri zorunlu olamayan ihtiyaçlardır.

Temiz içme ve kullanma suyu, her türlü yiyecek içecek maddesi, giyecekler, ısınma, soğutma, aydınlatmada kullanılan enerji kaynakları, akaryakıt, sağlık için ilaç, ulaşım-haberleşme ve temiz bir çevre günlük hayatın en temel ve zorunlu ihtiyaçlarıdır. Bu temel ihtiyaç maddeleri dünyanın bazı bölgelerinde oldukça bol, diğer bölgelerde kıt veya azdır.

İnsanların ihtiyaçlarını karşılayan üretim ve tüketimin önemli bir unsuru olan ticaret, insanların ihtiyacı olan mal ve hizmetlerin belli bir bedel karşılığında el değiştirmesidir. İlkel çağlardan beri mal ve hizmetlerin el değiştirmesinde altın, gümüş ve diğer kıymetli madenlerin yanı sıra ülkelerin dolaşıma çıkardığı paralar kullanılır. Bu paraların değeri, değişim hızına ve o ülkenin sosyal, kültürel, ekonomik gücüne bağlıdır.

Günümüz şartlarında ABD doları ($) ve Avrupa Birliği parası Euro (€) dünya ticaretinde ölçü olarak alınmakta ve diğer ülke paraları bu paralara göre değer kazanmakta veya değer kaybetmektedir. Bu rezerv paraların sahipleri veya elinde bulunduranlar piyasayı istedikleri gibi düzenlemekte kazançlarını en yükseğe çıkarmaya çalışmakta, buna karşılık diğer ülkelerin mal ve hizmetleri değer kaybetmekte, halkı her bakımdan sıkıntı çekmektedir.

Ekonominin bir gereği olarak bir ülke, temel ihtiyaç maddelerini yerli ve mili kaynaklardan temin edebilir, dışarıya bağımlı olmaktan kurtulur, hatta ürettiği mal ve hizmetleri dışarıya satabilirse parası değer kaybetmez, dışarıya borçlanmaz ve parası değer kazanır.

Akaryakıt konusu ülkemiz için kanayan bir yaradır. Ne yazık ki ülkemiz akaryakıtta ve doğalgazda büyük bir oranında dışa bağımlıdır. Petrol ürünleri için dış ülkelere ödenen para 90 milyar $ ‘dır. Bu miktar, toplam ihracatın yarısı demektir. Bir taraftan dış piyasada petrol ve akaryakıt ürünlerinin fiyatı artarken, diğer taraftan paramızın değeri özellikle rezerv paralar karşısında hızla erimektedir. Uluslararası piyasada meydana gelen dalgalanmalar ve paramızın değerinin düşmeye devam etmesi, akaryakıt fiyatlarını dayanılmaz boyuta sürüklemekte, insanlar aracına yakıt alamaz, trafiğe çıkamaz, ekonomik hayat durma noktasına geliyor. Akaryakıt ve enerji türlerinde meydana gelen artışlar, üretimden tüketme hayatın her aşamasını etkilemekte ve zorlaştırmaktadır.

Peki, günlük hayatın bir parçası haline gelmiş akaryakıtta fiyatlar nasıl oluşuyor? Her alınıp satılan ürünün olduğu gibi petrolün de bir borsası var. Fiyatlar piyasa kurucuları tarafından döviz ve kıymetli madenler gibi günlük, saatlik, hatta anlık olarak belirleniyor. Fiyatlar meydana gelen gelişmelere göre iniyor veya çıkıyor. Alıcı veya satıcılar da buna uymak zorunda kalıyorlar. Örneğin bu yazıyı hazırlarken uluslararası serbest piyasada Brent petrolün varili 114,25 $ seviyesinde idi. Bumun yanında bir de akaryakıt ürünleri piyasası var. O da petrol gibi anlık olarak belirleniyor. Akdeniz Havzasında Cenova-Lavera limanında benzin, motorinin litre ve ton fiyatı $ bazında belli oluyor.

Ülkemizde sanıldığının aksine akaryakıt fiyatları serbest piyasa koşullarında belirleniyor. Örneğin, uluslararası piyasa belli olan fiyat, TCMB’nın belirlediği kur üzerinden TL’ye çevriliyor. Buna rafineci, dağıtıcı ve bayi payları, vergiler ekleniyor ve pompa fiyatı ortaya çıkıyor. Belirlenen fiyat gece saat 24.00’den sonra uygulamaya geçiliyor. Devletin burada yapabileceği şey vergiler ve bazı fonlardan vazgeçmek veya devam ettirmek oluyor. Hükümetler bütçenin çok önemli bir kalemi olan vergilerden vazgeçmek istemezler. Bu arada LPG piyasası da Cezayir limanında belirleniyor.

Haydi, bir soru daha, ülkemizde akaryakıt fiyatları nasıl ucuzlar? Akaryakıt ve enerjide dışa bağımlılığı azaltarak, yerli ve milli kaynakları geliştirerek, milli paranın değerini arttırarak sonuca gitmek mümkün.

Hoşça ve sağlıcakla kalın.